Бул сайт маалыматтарды сактоо үчүн кукилерди колдонот. Сайтты колдонууну улантуу менен, сиз бул файлдарды колдонууга макулдугуңузду билдиресиз.
СЕЛЬДЕРЕЙДИН КЫЗЫК ТАРЫХЫ
27.10.2021
Эреже катары, жалбырак сельдерей өзүнүн жупуну көрүнүшү менен көп көңүл бурбайт. Ал шаардык дүкөндөрдүн жана базарлардын текчелеринде тынч жатат, бул өсүмдүк адаттан тыш даамын билүүчүлөрдүн жана дени сак жашоо образын жактоочулардын арасында гана суроо–талапка ээ. Жана таптакыр бекер! Сельдерей көптөгөн сырларды жашырат жана анын тарыхы абдан кызыктуу. Анын кулинариядагы жана дарылоочу тамактануудагы популярдуулугу акыркы ондогон жылдардагы бардык рекорддорду жаңыртты. Сельдерейдин жаш бутагы калемчесинде болгону алты калория жана организм үчүн пайдалуу көптөгөн заттар – С, А, Е, К, В тобунунун витаминдери, амин кислоталары, кальций жана бор бар. Сельдерей – жүрөк–кан тамыр системасынын ооруларын, суу–туз алмашуунун бузулушун алдын алуу үчүн сонун каражат. Ошондой эле организмдеги сезгентүүчү процесстерди токтотот.
сельдерей-1.jpg
Байыркы убакта пайдалуу жашылча дарылык жана декоративдүү өсүмдүк катары өстүрүлгөн. Гомердин эмгегинде Мирмидондордун күчтүү аттары кекире жана калемче сельдерей менен тоюттандырылган. Байыркы Грецияда сельдерей күчтүү афродизиак болуп эсептелген, анткени анын курамында андростерон заты бар. Эркектердин организминде иштеп чыгарылуучу жана аялдарды өзүнө тартуучу феромондун аты ушундай. Кытайда сельдерейдин пайдасын алкоголдук ичимдиктерди ашыра пайдаланууну сүйүүчүлөр ичкиликке чактырууга каршы каражат катары жогору баалашкан. Орто кылымдардагы Британияда жана Францияда сельдерей тамыры жана жалбырактары жөтөлгө жана стенокардияга каршы дарыларды жасоо үчүн колдонулган. Байыркы Египетте гүлдөрдөн, зайтун дарагынын бутактарынан жана сельдерей жалбырактарынан токулган гүлчамбарлар мүрзөлөргө коюлган. Байыркы Римде жеңүүчүлөргө лавр гүлчамбары, ал эми атлеттерге сельдерей гүлчамбары сыйланганын аз адамдар эстейт! Индияда калемче сельдерей тиричиликтин символу катары сыйланган. Сельдерей төмөнкү чакраны тазалоо, организмдеги энергия балансын нормалдаштыруу үчүн колдонулган. Байыркы доорлордон бери, бул өсүмдүк каргыштан арылуу үчүн ар кандай ырым–жырымдарда колдонулган сыйкырдуу өсүмдүк деп эсептелген. Эзотерикалык чөп дарыгерлери бүгүнкү күндө сельдерей уруктарын коркуу сезимин, баш аламандыкты дарылоо жана өзүнө ишеним берүү үчүн колдонушат.
сельдерей-2.jpg
Биринчи жолу сельдерей тамак–аш азыгы катары XVII кылымда Италиянын шаарларында колдонулган. Ал кедейлердин тамагы болуп калган. Сельдерейден жөнөкөй биринчи тамактар, гарнирлер бууга бышырылган, шишкебек сыяктуу экинчи тамактар даярдалган. Убакыттын өтүшү менен гурмандар сельдерейдин ооз кууручу жыпар жытын жана өзгөчө даамын баалаган, жана ал бай класстын, ал тургай, аристократтардын дасторкондорунда пайда боло баштаган. Сельдерей биринчи колонисттер менен Жаңы Дүйнөгө да барган.
сельдерей-3.jpg
Сельдерей курамында азыктык заттардын көп санынан тышкары, дагы бир шексиз плюс бар – узак сактоо мөөнөтү. Жер астындагы салкын жерде анын тамыры кыш бою сакталат, ал эми калемче сельдерей муздаткычта сакталып, маал–маалы менен учтары кесип алынса, бир нече жума бою даамдуу болуп калат.
сельдерей-4.jpg
Бул өсүмдүктөн салттуу экинчи тамактардын бири оригиналдуу, жарашыктуу көрүнүшкө ээ жана "дөңгөчтөгү кумурскалар" деп аталат. Аны даярдоо үчүн ширелүү, коюу сельдерей калемчелери жаңгак майы менен сыйпалат, цукаттар себилет. Сельдерейдин өзгөчө даамы биринчи тамактарда эң сонун ачылат. Бул пюре шорпо же бул жыпар жыттуу жашылчанын тамырына же калемчесине негизделген жашылча ассортиси болушу мүмкүн. Шорподогу булалуу өсүмдүктөрдү баары эле жактыра бербегендиктен, сорпону гана калтырып, кайнатылган сельдерей жөн гана алынып салынат. Салаттарды даярдоо үчүн майдаланган сабактар-калемчелер колдонулат. Мисалы, сельдерей жана тофу менен майсыз салат же алмурут менен сельдерей тамырынан салат жасаңыз. Тамырлары жана жалбырак сельдерей гарнирлерге: картөшкө пюреси, ботколор, жашылча менен бышырылган күрүчкө кошулат. Алар тамакка эн эле сонун ачуу даам кошот.
сельдерей-1.jpg
Байыркы убакта пайдалуу жашылча дарылык жана декоративдүү өсүмдүк катары өстүрүлгөн. Гомердин эмгегинде Мирмидондордун күчтүү аттары кекире жана калемче сельдерей менен тоюттандырылган. Байыркы Грецияда сельдерей күчтүү афродизиак болуп эсептелген, анткени анын курамында андростерон заты бар. Эркектердин организминде иштеп чыгарылуучу жана аялдарды өзүнө тартуучу феромондун аты ушундай. Кытайда сельдерейдин пайдасын алкоголдук ичимдиктерди ашыра пайдаланууну сүйүүчүлөр ичкиликке чактырууга каршы каражат катары жогору баалашкан. Орто кылымдардагы Британияда жана Францияда сельдерей тамыры жана жалбырактары жөтөлгө жана стенокардияга каршы дарыларды жасоо үчүн колдонулган. Байыркы Египетте гүлдөрдөн, зайтун дарагынын бутактарынан жана сельдерей жалбырактарынан токулган гүлчамбарлар мүрзөлөргө коюлган. Байыркы Римде жеңүүчүлөргө лавр гүлчамбары, ал эми атлеттерге сельдерей гүлчамбары сыйланганын аз адамдар эстейт! Индияда калемче сельдерей тиричиликтин символу катары сыйланган. Сельдерей төмөнкү чакраны тазалоо, организмдеги энергия балансын нормалдаштыруу үчүн колдонулган. Байыркы доорлордон бери, бул өсүмдүк каргыштан арылуу үчүн ар кандай ырым–жырымдарда колдонулган сыйкырдуу өсүмдүк деп эсептелген. Эзотерикалык чөп дарыгерлери бүгүнкү күндө сельдерей уруктарын коркуу сезимин, баш аламандыкты дарылоо жана өзүнө ишеним берүү үчүн колдонушат.
сельдерей-2.jpg
Биринчи жолу сельдерей тамак–аш азыгы катары XVII кылымда Италиянын шаарларында колдонулган. Ал кедейлердин тамагы болуп калган. Сельдерейден жөнөкөй биринчи тамактар, гарнирлер бууга бышырылган, шишкебек сыяктуу экинчи тамактар даярдалган. Убакыттын өтүшү менен гурмандар сельдерейдин ооз кууручу жыпар жытын жана өзгөчө даамын баалаган, жана ал бай класстын, ал тургай, аристократтардын дасторкондорунда пайда боло баштаган. Сельдерей биринчи колонисттер менен Жаңы Дүйнөгө да барган.
сельдерей-3.jpg
Сельдерей курамында азыктык заттардын көп санынан тышкары, дагы бир шексиз плюс бар – узак сактоо мөөнөтү. Жер астындагы салкын жерде анын тамыры кыш бою сакталат, ал эми калемче сельдерей муздаткычта сакталып, маал–маалы менен учтары кесип алынса, бир нече жума бою даамдуу болуп калат.
сельдерей-4.jpg
Бул өсүмдүктөн салттуу экинчи тамактардын бири оригиналдуу, жарашыктуу көрүнүшкө ээ жана "дөңгөчтөгү кумурскалар" деп аталат. Аны даярдоо үчүн ширелүү, коюу сельдерей калемчелери жаңгак майы менен сыйпалат, цукаттар себилет. Сельдерейдин өзгөчө даамы биринчи тамактарда эң сонун ачылат. Бул пюре шорпо же бул жыпар жыттуу жашылчанын тамырына же калемчесине негизделген жашылча ассортиси болушу мүмкүн. Шорподогу булалуу өсүмдүктөрдү баары эле жактыра бербегендиктен, сорпону гана калтырып, кайнатылган сельдерей жөн гана алынып салынат. Салаттарды даярдоо үчүн майдаланган сабактар-калемчелер колдонулат. Мисалы, сельдерей жана тофу менен майсыз салат же алмурут менен сельдерей тамырынан салат жасаңыз. Тамырлары жана жалбырак сельдерей гарнирлерге: картөшкө пюреси, ботколор, жашылча менен бышырылган күрүчкө кошулат. Алар тамакка эн эле сонун ачуу даам кошот.